Dames en heren,
“Daar ben ik weer” zou ik bijna tegen u zeggen, want vier jaar geleden stond ik hier ook al op dit podium, tijdens uw jaarlijkse congres. Toen in een andere hoedanigheid, namelijk als de minister die verantwoordelijk was voor de publieke dienstverlening.
Vandaag sta ik voor u als burgemeester van Nijmegen, de oudste stad van Nederland. Al rond het begin van onze jaartelling bewoonden zo’n 10.000 Romeinse soldaten en duizenden burgers de Nijmeegse stuwwal. Nijmegen was de eerste echte stedelijke samenleving in ons land. Zoals u allen weet, waren het de Romeinen die zijn begonnen met het tellen en registreren van hun burgers. Wellicht betekent dat dat Nijmegen de eerste stad in Nederland was die enige vorm van bevolkingsadministratie kende. Het is dan ook geen wonder dat de organisatie van dit congres bij mij is uitgekomen!
In vier jaar tijd kan er veel gebeuren, dus ik heb even mijn speech van destijds uit de archieven opgediept. Even terugblikken op mijn ambities als minister vier jaar geleden. Zijn al mijn mooie voornemens werkelijkheid geworden? Of is na mijn aftreden het programma Andere Overheid als een nachtkaars uitgegaan, zonder mijn bezielende leiding?
Inmiddels zit ik aan de andere kant van het bestuurlijk spectrum. Als burgemeester die verantwoordelijk is voor burgerzaken. Niet langer de overheidslaag die de regels bepaalt, maar de overheidslaag die ze moet uitvoeren. Kijk ik nu anders tegen de problematiek van burgerzaken aan? Kende ik als minister uit Den Haag wel genoeg de problemen op de werkvloer?
Ik hield vier jaar geleden mijn speech toen het GBA tien jaar bestond. En dat destijds al aan groot onderhoud en modernisering toe was. De ontwikkelingen in software waren toen al, en nu zeker, niet bij te houden. Ik kondigde een aantal maatregelen en acties aan om het GBA in hoog tempo te verbeteren en te moderniseren. Dat waren de startpakketten Gegevensverstrekking en Gegevensactualisering.
Ik koppelde die modernisering nadrukkelijk aan het programma Andere Overheid, dat ik heb gelanceerd. Doel daarvan was om de dienstverlening aan de inwoners van Nederland te verbeteren en te vereenvoudigen. Daarvoor heb je betrouwbare, toegankelijke en gekoppelde gegevens nodig. Een goed GBA is dan ook een middel, geen doel op zich. Uiteindelijk gaat het erom dat we onze burgers zo goed mogelijk van dienst zijn. Door bijvoorbeeld te zorgen dat ze maar één keer hun persoonsgegevens aan de overheid hoeven te verstrekken. Wij zorgen er dan onderling wel voor dat relevante diensten op een veilige manier bij die informatie kunnen komen.
Nog geen jaar na mijn ambitieuze speech uit 2004 ben ik - overigens vanwege een heel ander onderwerp - vertrokken uit Den Haag. Daarmee liet ik mijn pasgeboren baby, de Andere Overheid, achter in de armen van een ander. Het werd een beetje een vondeling, had ik het gevoel..
Ik moet u eerlijk bekennen dat ik daarna de ontwikkelingen rondom Burgerzaken, het GBA en de Andere Overheid een beetje minder ben gaan volgen. Pas toen ik burgemeester van Nijmegen werd, bijna twee jaar later, kwam het onderwerp weer binnen mijn blikveld.
En ik moet u zeggen: het is niet helemaal gegaan zoals ik destijds wilde. Misschien lag het aan een te hoog ambitieniveau of misschien hadden we de kosten niet goed ingeschat. Dat is vaak nogal lastig als het gaat om ict-ontwikkelingen... Of misschien hadden mijn opvolgers ander dingen aan hun hoofd, of andere prioriteiten in hun portefeuille. Hoe het ook zij, de maatregelen die ik in 2004 aankondigde om met gezwinde spoed het GBA te moderniseren, zijn nog niet of niet geheel gerealiseerd. Een kwestie van geld heb ik me laten vertellen, en misschien ook een gebrek aan bestuurlijke prioriteit.
Maar laten we geen oude koeien uit de sloot halen. Een maand geleden heeft staatssecretaris Bijleveld gelukkig een herstart van de modernisering van het GBA aangekondigd. Samen met de VNG en met jullie, de NVVB, gaat ze de kar uit de modder trekken. Ik ben daar blij om, want het is echt nodig. Het heeft geen zin om bestuurlijk allerlei mooie plannen te bedenken als de basis niet op orde is.
Ik weet zeker dat u hier in de zaal, burgerzakenmensen in hart en nieren, staan te springen om de handdoek op te pakken. Want u bent het die dagelijks wordt geconfronteerd met de lacunes in onze systemen. U bent het die bepaalde diensten graag makkelijker en toegankelijker wil aanbieden, maar de techniek is nog niet zover.
Met de modernisering van het GBA hopen we overigens in Nijmegen ook dat het niet meer kan gebeuren dat een kinderloze man volgens het GBA plotseling vader blijkt te zijn. Een kleine tip van mij nog: mocht uw gemeente eens een keer een dergelijke fout maken, doe dat dan niet bij een journalist van Binnenlands Bestuur...
Kortom, uw betrokkenheid is groot, maar vooral ook van groot belang. Zonder u als ervaringsdeskundigen komt het niet van de grond. Maar zeker even belangrijk is het dat er voldoende middelen komen. Ik ben blij dat de bewindslieden van BZK, die allebei hun sporen in het lokale bestuur hebben verdiend, taken bij gemeenten neerleggen die daar nu eenmaal het beste uitgevoerd kunnen worden. Dat geldt ook voor het GBA. Maar laten we niet vergeten dat de gemeenten de afgelopen jaren nog meer zware dossiers onder hun hoede hebben gekregen zoals de Wmo en de Wet Werk en Bijstand. We moeten het wel kunnen behappen en we moeten ook voldoende geld meekrijgen van het rijk. De praktijk zal de komende jaren uitwijzen of de huidige afspraken reëel zijn.
Sinds ik burgemeester van Nijmegen ben, staat het onderwerp Burgerzaken bij mij weer hoog op de agenda. Zoals dienstverlening altijd hoog op mijn agenda heeft gestaan. Onlangs ben ik een dagdeel te gast geweest in onze Stadswinkel, waar al onze loketten fysiek bij elkaar zitten. Van het Wmo-loket, burgerzaken, Bouwen en Wonen tot het bedrijvenloket. Mijn medewerkers gaven niet alleen een toelichting op hun werk, maar lieten me in de praktijk zien wat ze deden. Zo moest ik digitaal een bouwvergunning voor een dakkapel aanvragen, een inkomenscheck invullen en een parkeervergunning regelen. Buitengewoon leerzaam!
Het maakte voor mij ook inzichtelijk wat de toekomst voor Burgerzaken zal brengen. Gelet op de voortschrijdende, nou zeg maar voorthollende, digitalisering denk ik dat Burgerzaken in zijn huidige vorm over vijf of tien jaar niet meer bestaat. Het zal onderdeel zijn geworden van een groter geheel van waaruit alle dienstverlening aan de burgers wordt geregeld. De grenzen tussen gemeentelijke diensten zullen deels verdwijnen. Ook de virtuele grenzen tussen verschillende gemeenten zullen deels verdwijnen. Er wordt nu al gekeken naar de mogelijkheid om in elke willekeurige gemeente een paspoort af te halen. Natuurlijk, waarom ook niet? Bij dienstverlening staan het belang en het gemak van de klant voorop. Hij kan alleen bij de overheid zijn paspoort halen, waarom zorgen we er dan niet voor dat hij dat kan doen op de plaats die hem het beste uitkomt?
De overheid zal, voor de dienstverlening aan haar burgers, ook steeds meer als één geheel optreden. Dat was ook een belangrijk uitgangspunt van Andere Overheid, en is ook een conclusie van de Commissie Jorritsma. Het koppelen van gegevens - uiteraard veilig en betrouwbaar!- zal een enorme vlucht nemen. Gemeenten, Rijk, Belastingdienst, politie, Rijksdienst voor het Wegverkeer, noem ze maar op, maken gebruik van grotendeels dezelfde burgergegevens. Maar ook met andere partners kunnen we - onder voorwaarden - gegevens uitwisselen. In mijn eigen stad Nijmegen bereiden we op dit moment een samenwerking voor met de woningcorporaties. Mensen die zich bij een corporatie willen inschrijven moeten nu eerst naar de corporatie, vervolgens naar de gemeente voor een uittreksel uit het bevolkingsregister en dan weer terug naar de corporatie. Straks kan de corporatie de gemeentelijke gegevens raadplegen. Resultaat: het kost de burger minder tijd en minder geld en ook gemeente en corporatie profiteren van deze efficiencywinst!
Veel gemeenten zijn al bezig met vergelijkbare processen en dat zal de komende jaren verder een grote vlucht nemen.
Ik verwacht ook dat gemeenten een steeds bredere range aan diensten zullen gaan verlenen, ook voor derden. Riep TNT een paar jaar geleden nog dat de postkantoren ook best overheidsdiensten wilden gaan verlenen, tegenwoordig worden de postkantoren gesloten. Misschien kunt u binnenkort gewoon bij de gemeente uw visakte kopen en uw kentekenbewijs laten omzetten.
In Nijmegen zijn we al jaren enthousiast bezig met de ontwikkelingen rondom burgerzaken en digitale dienstverlening. We zijn bezig met de inrichting van het KlantContactCentrum. Om het voor onze burgers makkelijker te maken willen we één loket bieden voor alle gemeentelijke diensten: dus één telefoonnummer, één postbus, één emailadres en één loket. Via dat loket kan de Nijmegenaar straks de dienstverlening van de hele overheid bereiken. Steeds meer diensten en producten kunnen vanuit de luie stoel worden geregeld. De mensen hoeven straks alleen nog voor het hoognodige de deur uit...
Mooie ambities, maar ze staan of vallen met de kwaliteit van het GBA. De gegevens moeten volledig en betrouwbaar zijn. Ze moeten veilig worden beheerd en verstrekt, en alleen op een need-to-know-basis. Samenwerking tussen gemeentelijke diensten en met partners als de Belastingdienst en andere overheden is een must. Alleen dan kan het GBA de groeibriljant van Burgerzaken worden die we voor ogen hebben. En u weet, briljanten vertegenwoordigen een grote waarde, niet alleen in financiële zin. We moeten er zuinig op zijn, ze regelmatig oppoetsen en ze heel goed beveiligen....Alleen dan kunnen ze groeien.
Ik wens u en mezelf veel succes toe met de verdere ontwikkelingen van Burgerzaken en het GBA.